4 april 2013

Ik taal naar tellen

Klinkers en medeklinkers
Lekker, af en toe zo'n ouderwets woord gebruiken. 'Talen naar iets', wie gebruikt dat nog. Gek genoeg is het niet eens zo'n heel erg oud woord. Volgens het WFT* komt het pas sinds 1852 voor en is het afkomstig uit het Schiermonnikoogs, het Terschellings en het Hindeloopens. Misschien is die zeer lokale herkomst wel de reden dat het niet meer zo gebruikt wordt, te weinig draagkracht om het zo maar eens uit te drukken. Maar ik dwaal af.
Tellen met taal heb ik niet zelf verzonnen. Battus (van de Opperlandse Taal- en Letterkunde) heeft er de nodige aandacht aan besteed. Eén van de vele mogelijkheden is het aantal klinkers in een bepaalde zin te tellen en de uitkomst van dat tellen, per klinker, in die zelfde zin te noteren. Hier eentje van eigen grond:
Express lane, 10 items or less

U mag het natellen maar deze zin telt vijftien a’s, veel meer e’s n.l. dertig, acht puntjes waar een i onder gezet is, het verbazingwekkende aantal van zes o’s en tot slot, u voelt het wis aankomen, vier u’s.

Dat zijn in totaal 63 klinkers. Op het eerste gezicht lijkt het een uitdaging te zijn zo'n zin met nog meer klinkers te maken. Bij nader inzien denk ik dat een zin met minder klinkers lastiger samen te stellen is. Ik sta open voor suggesties.

Een andere "telzin" is deze:

Voor de hoognodige aanleg van zo'n duurzaam sierpatroon in de tuin, zuid van de pui van buurvrouw Truus, had het duo biologisch ruim van uitpuilbuik voorziene stratenmakers, een gelijk aantal klinkers nodig.

In deze zin komt elke klinker 15 keer voor.

Plaatsnamen met een telwoord** er in, je kent ze wel. In Kennemerland en daarbuiten geniet de dorpsnaam Driehuis bekendheid omdat het oudste crematorium van Nederland daar gevestigd is. Maar van plaats-, dorps-, gehucht- en buurtschapnamen met een telwoord er in, kan een hele reeks gemaakt worden. Ik noem ze "telwoordplaatsen". De laatste is wel een plaatsnaam maar net niet helemaal zuiver op de graat; toch is het een welkome aanvulling in de reeks.


1/1000
1/10
¼
½
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
16
18
100
144
Millingen aan de Rijn
Tiendeveen
Kwartier
Halfweg
Den Nul
Eenrum
Tweesluizen
Driehuis
Vierhouten
Vijfhuizen
Zesgehuchten
Zevenbergen
Achtkarspelen
Negenhuizen
Tienhoven
Zestienhoven
Achttienhoven
Honderd
Grosthuizen

Dan zijn er ook nog woorden waarin een telwoord voorkomt zonder dat het die betekenis heeft, pseudotelwoorden.

Kwartel, onbenul, vereenzamen, tweet, verdriet, rivieren, veronachtzamen, genegenheid, gewelf, elfendertigst, duizendschoon.

Telwoorden zijn leuk, maar woorden tellen kan natuurlijk ook. Enig idee hoeveel woorden de Nederlandse taal telt? Dat is wat lastig te zeggen al was het alleen maar omdat er zo ontzaglijk veel samenstellingen te fabriceren zijn. Maar naar zeggen staan er zo'n 240.000 woorden in de van Dale (ja, zo schrijf je dat in dit geval en niet 'Van Dale').
Dank zij een programma als MS Word is wel exact vast te stellen dat de Nederlandse grondwet 8.126 woorden en 43.633 lettertekens telt. Het is maar dat je het weet!
En met deze waardevolle informatie komt je vast de dag wel weer door. Succes!

* Woordenboek der Friese Taal
** Definitie vlgs van Dale: woord dat een hoeveelheid of een rangorde aanduidt.

Verantwoording
Foto ex www.gentblogt.be gemaakt door Marc Careel
Cartoon ex www.wiskundemeisjes.nl

7 opmerkingen:

  1. Den Nul is een dorp in Overijssel: Den Nul.

    Sinds ik heb wadgelopen (het was meer wadverdrinken) taal ik niet meer naar alles wat met waddeneilanden te maken heeft.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Talen is inderdaad een mooi woord. Het leek me nu echt een oud Germaans woord en daarom heb ik het eens opgezocht in het 'Chronologisch woordenboek' van Nicoline van der Sijs. Daarin staat dat het in de betekenis 'verlangen' voor het eerst is aangetroffen tussen 1265 en 1270, in 'Het leven van Sinte Lutgart'.
    Een leuk artikel met prachtige telzinnen. Ik doe het je niet na.
    Bij de plaatsnamen met een telwoord dacht ik eerst nog even aan Nulde, tussen Harderwijk en Nijkerk, bekend van het meisje van, maar ik weet niet zeker of dat ook daadwerkelijk een plaats is.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Opnieuw een leerzaam stukje, Peter. Nooit vermoed dat het werkwoord 'talen' die herkomst had.
    Het tellen met taal gaat me persoonlijk wat ver, wel erg leuk om te lezen dat er mensen zijn die zich daarmee bezighouden!

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Rob
    Mooie toevoeging, die zet ik er bij!

    @Greet
    Zoals je ziet heeft Rob de 0 al gevonden.

    @Marleen
    Nou, het is niet zo dat ik dat met enige regelmaat doe. Maar tijdens mijn zoektochtjes naar onderwerpen voor dit blog, schoot me Battus en zijn liefhebberijen weer te binnen.

    Dank voor jullie bezoek.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @Rob
    Je suggestie voor de 0 bracht mij ook nog op het idee voor twee 'pseudotelwoorden': kwartel en onbenul. Nogmaals dank dus.

    BeantwoordenVerwijderen

  6. Leuke taalspielerei!
    Interessant hoe dicht taal en tellen semantisch bij elkaar
    liggen; "vertalen" hoort daar zeker ook bij. En, weinig verwonderlijk, vindt je dat ook in de Duitse taal: Zahl, Zahlwort,zählen (tellen) und zahlen (betalen), maar erzählen (vertellen) die de zelfde wortel hebben.

    Trouwens, het aantal individuele klinkers en medeklinkers in een geheim text helpt kryptologen uit te vinden om welke taal het gaat

    BeantwoordenVerwijderen
  7. @Hans
    Er schijnt ook enige verwantschap te zijn tussen het Duits en het Nederlands :)
    Maar in ernst, als jij wat meer weet over cryptologie, dan nodig ik je graag uit voor een gastblog! Ik hoor het wel.
    Dank voor je opmerkingen.

    BeantwoordenVerwijderen