Een goede naam hebben

Namen zijn en blijven voor mij een bron van vermaak. Of het nou voornamen zijn, al dan niet afgekort, achternamen, namen van zaken of naamcombinaties, het is vaak aanleiding voor een glimlach. Soms vraag je je ook af of het toeval is dat bepaalde namen in bepaalde situaties opduiken.

Om maar eens een voorbeeld te geven, wat bijvoorbeeld te denken van een Amsterdamse stadsdeelbestuurder die niet wil dat er tijdens de a.s. troonswisseling reclame te zien zal zijn. So what, denk je dan, totdat je de naam van de man ziet.

Boudewijn Oranje
NRC 1-3-2013

Waar de uitdrukking 'een goede naam hebben' meestal duidt op het hebben van een goede reputatie, daar zou het ook kunnen duiden op een zekere toepasselijkheid. Wanneer er een bepaald verband is tussen de eigen achternaam en het beroep dat men uitoefent, dan noemt men dat een 'aptoniem*'. Althans, dat woord wordt in Wikipedia gebruikt, in de (mijn) 'van Dale' komt het niet voor. En natuurlijk is ook op Twitter @aptoniem aktief. Wanneer je daar kijkt, dan zie je er genoeg maar ik noem ze alleen wanneer ik ze ook zelf waargenomen heb.

In de buurt van Groesbeek 8-5-2011

Recent zijn boringen naar schaliegas in het nieuws gekomen. Dat veroorzaakt hier en daar wat onrust en dan wordt de onvermijdelijke informatieavond georganiseerd. Zo ook in de Noordoostpolder. En wie licht daar voor?

Peter Polder
NRC 1-3-2013

Zelfs alleen voorletters kunnen aanleiding zijn voor enig gegniffel. Deze kwam ik ooit tegen in Heiloo.

W.C. Leek, toiletverhuur
Heiloo, 23-4-2006

Duidelijkheid is maar alles. Zo ben ik voorstander van het voeren van duidelijke bedrijfsnamen. Een naam als 'Arcadis' zegt mij helemaal niets, de oude naam 'Heidemaatschappij' des te meer. Nou doen ze tegenwoordig meer dan heide, maar toch. Bij de onderstaande internetwinkel vraag ik me nog steeds af wat ze daar nou toch aan de man proberen te brengen.

De veilige lidshop
De Kampioen, maart 2013

En de toevoeging dat het er daar veilig aan toe gaat, maakt het er niet beter op.
Onderstaande uitvaartorganisatie komt uit een rouwadvertentie.

Engelen Uitvaartverzorging
NRC juni 2012

Je zou nog kunnen zeggen dat die naam goed spoort maar humor houdt ergens op.

* Vlgs Wikipedia: afgeleid uit het Latijn aptus (geschikt) en het Grieks onuma (naam).

Lichaamstaalknobbel

Dat ons lichaam een belangrijke rol in ons leven speelt, lijkt me een open deur. Dat we onze lichaamsdelen dan ook weer in onze taal terugvinden, zal daarom weinig verbazing wekken. Wat mij wel enigszins met open mond doet staan, is het aantal lichaamsdelen dat aldus aan bot bod komt. Ik ben tot een totaal van 100 woorden gekomen. En dan bedoel ik niet die woorden die ofwel een lichaamsdeel benoemen ofwel een ziekte weergeven die met dat lichaamsdeel te maken heeft. Wel woorden die er misschien indirect mee te maken hebben of zelfs helemaal niet. Dus niet hart en hartaanval maar wel begrippen zoals hartzeer en harthout. Eerlijkheidshalve moet ik hier opbiechten dat ik van nature een lijstjesmaker ben en alleen daarom al tot deze (woorden)lijst wil komen waarin zoveel mogelijk lichaamsdelen/-substanties slechts éénmaal benoemd zijn. En om die lijst nog wat op te rekken heb ik mijzelf toegestaan er ook nog een aantal gangbare synoniemen in te verwerken. Ook zitten er een paar scabreuze tussen maar je begrijpt, alle welvoegelijkheid wordt opgeofferd aan de lengte van de lijst. En, een beter excuus bestaat er niet: ze staan in de "van Dale"...

Lichaamsdeelwoorden:

Hoofd	Tussen hoofd en romp	Arm
krultang haarscheurtje hersenbreker hoofdzaak kopstoot vergezicht mombakkes gelaatstrekken rimpeling wenkbrauwpotlood eksteroog levertraan oorvijg lellebel slaapzak klewang bloedserieus neushoorn snotje snorfiets baardaap lippendienst riviermond bekaf spuuglelijk tongval tandenstoker kiesdeler kaakje keelklank	halszaak nekschot klierig wateratlas draaierig	armlastig okselfris spierballentaal elleboogstoot aderlating polsstok zweetkamertje vuistregel handappel muismatje verkneukelen vingerplant duimschroef pinksterdag kruidnagel
Romp	Tussen romp en been	Been
schouderworp rompkabinet olifantshuid bultenaar rugslag harteloos ontboezeming kamergeleerde spiernaakt borstplaat tepelhoedje wervelwind riblap botterik darmflora nierbroodje bierbuik navelsinasappel zijwind	penisnijd eikelen lidwoord plassengebied zakloper aardkloot voetbal kruisboog lullensmid pikorde kuttenkop kontzak biljart poepsnoepje flapdrol heupworp waterbekken stuiterbal	beenworp pootaardappel dijenkletser knieval kuitenflikker scheenzadel etterbak enkelspoor hielprik voetstoots zoolganger wilgentenen nagelkaas

Waar die drang tot het maken van lijstjes vandaan komt? Het zal wel een hersenkronkel zijn.

Fotoverantwoording
Lichaamstaal: paar aan tafeltje

Verhaspelingen

Op Twitter zijn twee medewerkers van de Taalwerkplaats, Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar, in 2011 gestart met de account @verhaspeling. Ik ga er voor het gemak maar even van uit dat je weet wat Twitter is en hoe het werkt. Nee? 

Ok, in het kort, zo'n @.... is in wezen zowel berichtadres als -afzender. Als jij wilt, kan je die berichten zien en een ander die van jou.

De vorige alinea telt precies 140 lettertekens+spaties en langer kunnen die berichten ook niet zijn. Dus de rest moet je zelf uitzoeken!
Maar we hadden het over verhaspelen. Vóór hun twittertijd hebben genoemde Heidi en Pyter ruim ervaring opgedaan met deze vorm van wat wel genoemd wordt 'kortsluiting in de hersens'. Het resultaat is twee boekjes: 'Een blind paard kan de was doen' en 'Geen kip overboord'. Die twee titels maken wel duidelijk wat er zo ongeveer verzameld wordt.
Ik vind de echte verhaspeling de leukste variant. Want de grap is vaak dat je wel hoort dat er iets niet klopt, maar wat nou precies de juiste uitdrukkingen zijn, dat kost toch nog enig nadenken. 'De kroon op de vuurpijl' is daar een mooi voorbeeld van.
Via mijn eigen twitteraccount @patmcast heb ik in het recente verleden ook een aantal versprekingen doorgegeven. Dat zijn eerlijk gezegd geen echte verhaspelingen want er worden geen twee zegswijzen gemixt; er is dus geen "besmetting". Maar ik vind ze wel aardig. Het is niet allemaal lachen, gieren, brullen maar misschien wel goed voor een glimJje.

In mijn geliefde NRC van 5-3-'13 vond ik ook nog een aardige.

Een 'neerwaartse spiraal' is een prima metafoor om aan te geven dat een situatie steeds maar erger wordt. Maar er is, ook letterlijk, wel een einde aan een spiraal. Het bijvoeglijk naamwoord 'vicieuze' betekent (o.a.) dat het praktisch onmogelijk is om er uit te komen. Het wordt meestal in samenhang gebruikt met de eindeloze 'cirkel'.

Dus wat ik nou moet denken van een 'vicieuze spiraal'... Het is meer een tegenstelling.

Dit was de oogst voorlopig maar mocht je ook van dit soort uitspaken horen, ik houd mij aanbevolen. Bij de opmerkingen is altijd plaats. Tot die tijd hang ik mijn pijp aan de wilgen.

Emmeren

NRC 26-2-2013, pagina 14

De krant van dinsdag 26 februari j.l. doorbladerend, zag ik op pagina 14 deze kleurige tekening van Ruben L. Oppenheimer staan. Missen kan je zoiets niet. Het was wel duidelijk dat hier het paardenvleesprobleem naar voren werd gebracht. Nadere beschouwing leert dat er ook iets anders naar voren werd gebracht, om het zo maar eens te zeggen. Eerlijk gezegd vind ik de wijze waarop dit onderwerp wordt uitgebeeld, nogal plat.
Wanneer NRC-lezers het met het in de krant gepubliceerde niet eens zijn, en zij uiten daarover hun ongenoegen in een ingezonden stuk, dan hanteren ze steevast de woorden "dat ze zulks van een kwaliteitskrant niet verwachten". Zo ver wil ik niet gaan maar erg fijntjes kan ik het niet vinden. Maar misschien ontgaat de clou me...
Ingezonden brieven mag ik graag lezen, dan blijf je tenminste op de hoogte van wat de NRC-lezer zoal bezighoudt. Op die dinsdag de 26e stonden de ingezonden brieven twee bladzijden verder en als laatste trof ik het hierna afgedrukte exemplaar aan.

NRC 26-2-2013, pagina 16

Ik moet zeggen dat ik het wel een leerzaam stukje vond, die betekenis van het werkwoord 'emmeren'* was mij niet bekend. Hier wreekt zich waarschijnlijk het feit dat ik niet in dienst geweest ben. Wel wil ik mijn bewondering uitspreken voor de moed van de schrijfster om over dit onderwerp te schrijven. Met haar achternaam had ik me nog wel eens bedacht. 
Nadat ik de inhoud van mijn avondblad de revue had laten passeren, werd mij duidelijk dat dit waarschijnlijk een themanummer was. En dat mag in dit geval wel als een huzarenstukje worden betiteld.

* Van Dale Etymologisch Woordenboek geeft bij 'emmeren':

Van eigennaam tot soortnaam

Hoewel een eigennaam* ook personen kan betreffen, wil ik het hier uitsluitend hebben over zaken. En dan die zaken die kennelijk zo goed zijn, zo algemeen in het gebruik, dat gelijksoortige zaken van andere herkomst ook met die naam worden aangeduid. In bepaalde kringen is het verduidelijken van je bedoeling met voorbeelden not done**, ik doe het hier toch maar.

Wanneer u in een restaurant een flesje Chocomel bestelt, maakt u een goede kans chocolademelk van een ander merk te krijgen. En het leuke is, daar zegt u dan niks van. Want u verwachtte chocolademelk te krijgen, en dat hebt u toch gehad? Bij Nutricia, het bedrijf dat Chocomel ooit op de markt bracht, hadden ze dat ook door. Vandaar de toevoeging 'De enige echte'.
Een soortgelijk verhaal kan over Spawater verteld worden. Je kunt om Spa blauw of Spa rood vragen, je krijgt van alles maar vaak geen Spa met een hoofdletter. Beide merken zijn tot soortnaam* geworden wat natuurlijk wel een compliment is! Maar ja, daar wordt een bedrijf toch vaak niet wijzer van...
Met bovenstaande wordt mogelijk de indruk gewekt dat alleen de horeca zich schuldig maakt aan merkvervaging. Maar dat is niet juist. Nog een voorbeeld.
De iets oudere lezer zal het misschien nog bekend in de oren klinken. Tijdens televisieuitzendingen werd nogal eens de term gebezigd: "Start de ampex maar". Dat betekende dan zoveel als, laat de video met het volgende programmaonderdeel maar gaan draaien. De kennelijk opgenomen uitzending kon dan beginnen. Pas veel later, 

toen we bij KLM Cargo Service Center de distributie van Amerikaanse tapes in Europa gingen doen, pas toen werd mij duidelijk dat het woord 'ampex' eigenlijk een merknaam is. Want onze opdrachtgever was de fa. Ampex uit Opelika AL. Die tapes werden binnengevlogen uit Atlanta GA, en vanaf Schiphol per truck naar televisiestations in heel Europa vervoerd. En dat ging echt met tonnen tegelijk! Geen wonder dat opnametape in het televisiewereldje als soortnaam werd gebruikt want veel concurrentie had Ampex niet. Of deze tape de voortschrijdende digitalisering heeft overleefd, dat weet ik eigenlijk niet. 


*Definities volgens Van Dale:
eigennaam: naam waardoor men een zelfstandigheid, een persoon van andere van dezelfde soort onderscheidt;
soortnaam: voorwerpsnaam die aan alle voorwerpen van de zelfde soort gemeen is.

**Er schijnt zelfs een vereniging te bestaan die zich daarvoor sterk maakt: de RSPEAE ofwel de Royal Society for the Prevention of Elucidating your Answers with Examples.