1 maart 2013

Van eigennaam tot soortnaam


Hoewel een eigennaam* ook personen kan betreffen, wil ik het hier uitsluitend hebben over zaken. En dan die zaken die kennelijk zo goed zijn, zo algemeen in het gebruik, dat gelijksoortige zaken van andere herkomst ook met die naam worden aangeduid. In bepaalde kringen is het verduidelijken van je bedoeling met voorbeelden not done**, ik doe het hier toch maar.
Wanneer u in een restaurant een flesje Chocomel bestelt, maakt u een goede kans chocolademelk van een ander merk te krijgen. En het leuke is, daar zegt u dan niks van. Want u verwachtte chocolademelk te krijgen, en dat hebt u toch gehad? Bij Nutricia, het bedrijf dat Chocomel ooit op de markt bracht, hadden ze dat ook door. Vandaar de toevoeging 'De enige echte'.
Een soortgelijk verhaal kan over Spawater verteld worden. Je kunt om Spa blauw of Spa rood vragen, je krijgt van alles maar vaak geen Spa met een hoofdletter. Beide merken zijn tot soortnaam* geworden wat natuurlijk wel een compliment is! Maar ja, daar wordt een bedrijf toch vaak niet wijzer van...
Met bovenstaande wordt mogelijk de indruk gewekt dat alleen de horeca zich schuldig maakt aan merkvervaging. Maar dat is niet juist. Nog een voorbeeld.
De iets oudere lezer zal het misschien nog bekend in de oren klinken. Tijdens televisieuitzendingen werd nogal eens de term gebezigd: "Start de ampex maar". Dat betekende dan zoveel als, laat de video met het volgende programmaonderdeel maar gaan draaien. De kennelijk opgenomen uitzending kon dan beginnen. Pas veel later, 
toen we bij KLM Cargo Service Center de distributie van Amerikaanse tapes in Europa gingen doen, pas toen werd mij duidelijk dat het woord 'ampex' eigenlijk een merknaam is. Want onze opdrachtgever was de fa. Ampex uit Opelika AL. Die tapes werden binnengevlogen uit Atlanta GA, en vanaf Schiphol per truck naar televisiestations in heel Europa vervoerd. En dat ging echt met tonnen tegelijk! Geen wonder dat opnametape in het televisiewereldje als soortnaam werd gebruikt want veel concurrentie had Ampex niet. Of deze tape de voortschrijdende digitalisering heeft overleefd, dat weet ik eigenlijk niet. 


*Definities volgens Van Dale:
eigennaam: naam waardoor men een zelfstandigheid, een persoon van andere van dezelfde soort onderscheidt;
soortnaam: voorwerpsnaam die aan alle voorwerpen van de zelfde soort gemeen is.

**Er schijnt zelfs een vereniging te bestaan die zich daarvoor sterk maakt: de RSPEAE ofwel de Royal Society for the Prevention of Elucidating your Answers with Examples.

12 opmerkingen:

  1. Waarom is het not done om je bedoelingen met voorbeelden te verduidelijken? En in welke kringen?
    Als u het niet zou doen, zou het artikel in vijf zinnen klaar zijn. Nu is het een leuk artikel geworden.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Greet
    Bedankt voor je compliment! Tja, dat verhaal over die voorbeelden, dat is lastig uit te leggen. Het is wat je noemt een 'inside joke'. M.a.w. een grapje dat alleen door bepaalde personen begrepen zal worden omdat die de achtergrond van de opmerking kennen. Sorry, ik kan niet duidelijker zijn zonder daar verder enorm over uit te wijden. Ik zou de opmerking dus niet al te serieus nemen.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Peter, zo komt telefoneren van het woord telefoon. .....haha....wat een wijsheid.
      Maar er zit een leuk verhaal achter.
      Weet jij wie de telefoon heeft uitgevonden en het ook telefoon genoemd heeft?

      Verwijderen
  3. Ter aanvulling op je Chocomel verhaal:
    Als ik vraag om Chocomel, wordt mij geregeld de wedervraag gesteld "warm of koud"? Waarop ik het niet laten kan op te merken dat Chocomel altijd koud hoort. Anders heet het "warme chocola" en dat is heel iets anders.
    Han

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Anoniem 1 maart 2013 19:08
    Ja, ik weet wie de telefoon uitgevonden heeft. Dat was Mr. Alexander Graham Bell. Daarom heet telefoneren ook wel bellen :)
    @Han
    En zo is dat!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Alle schuurpoeder heet bij mij nog steeds Vim en als het vloeibaar is dan heet het Jif. Marianne

      Verwijderen
  5. Ontvangen van een bevriende relatie:

    PAT,

    En Fedexen, Googlen, ook soortnamen die van eigennamen zijn afgeleid. Asperines, vol ibuprofen. Er wordt in de wereld veel meer ibuprofen verstookt, maar iedereen noemt het een asperientje. Leuk, zo'n onderwerpje.

    Wat mij wel fascineert is de Live Feed Traffic. Ik kom steeds bovenaan met 0 sec. (omdat ik er nog in zit, denk ik), maar de vorige keer kwam ik uit Marseille, en nu weer uit Lambesc. Allebei Provence Cote d'Azur, en daar zit ik echt niet, maar mijn server misschien wel. Raadselachtig! Zouden we niet eens moeten beginnen aan de Grote Bosatlas Der Servers?

    B

    PS Ampex maakte eerst professionele videorecorders, speciaal voor de omroepwereld. En ze maakten ze zo, met een eigen, afwijkend tapeformaat, dat ze er tonnen tapes achteraan konden verkopen. Weet je wie bij Ampex op het laboratorium werkte? Dat was Dr. Ray Dolby. Hij vond bij Ampex een methode uit om taperuis te onderdrukken. Of hij kreeg zijn zin niet, of ze vonden het maar niks, maar Dolby is er tussenuit geknepen, is een eigen bedrijfje begonnen, en vond in de nieuwe markt van cassetterecorders een enorme afzetmarkt voor zijn ruisonderdrukkingsystemen. Dolby-en is een soort van soortnaam geworden.

    PS2 Het leukst zou ik het vinden, als we zouden kunnen besluiten, dat het boek waarin wordt verklaard wat een eponiem is, zelf ook een eponiem is. Dus iets in de zin van vanDale.

    Tomtom mag inmiddels ook al bijna, want in mijn Japanse vrachtwagen zit een geavanceerd navigatiesysteem van een gerenommeerd merk, maar iedereen zegt dat ik maar op mijn Tomtom moet kijken.

    Zodra mij meer invalt, noem ik het een Dr. B. Tenslotte is er ook al een AH-erlebnis. Trouwens , onder de ouderen onder ons (6 feet, wel te verstaan) was een Jansen&Tilanusje ook al een (bijna-)eponiem voor een setje ondergoed.

    PS3 Had ik nou maar eerder ge-googled. Tik "Jansen&Tilanus" in je browser, en je wordt verwezen naar wikipedia, onder de korte vermelding dat het gaat om een merk eerste klas ondergoed dat een soortnaam is geworden.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ik heb nog een bevriende relatie:

    Aha, een begin van een discussie ? Of is de discussie hiermee afgerond ?
    Komt Aspirine nog langs ?
    En Walkman ?
    En Frigidaire ?
    Ik kijk met spanning uit naar het vervolg !
    Hans

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Als er dan toch meer voorbeelden genoemd worden, hier staan er nog veel meer (scroll naar beneden): http://zakelijk.infonu.nl/marketing/50043-merknamen-die-soortnamen-zijn-geworden.html
    Nog meer: luxaflex, leukoplast, een C&A'tje.
    Ook gevonden: http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_merknamen_die_als_soortnaam_worden_gebruikt

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. @Greet
      Ik zie dat bij je eerste link de term 'merkverwatering' wordt gebruikt. Dat geeft het wel goed weer. In Wikipedia kom ik 'merkmoord' tegen. Is eigenlijk nog mooier, en nog een alliteratie ook! Misschien doe ik nog wel eens wat met al die moordslachtoffers. Overigens ben ik "mijn" ampex nog nergens tegengekomen. Dank voor je bijdrage.

      Verwijderen
  8. En wat dacht je van maggi. Het is natuurlijk "aroma" van het merk Maggi.
    Gr,
    Nico

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Als je chocomel wilt drinken, bestel dan een flesje chocomel, gegarandeerd dat je de echte krijgt.
    Zo vraag ik altijd een flesje met wat dan ook, zodat ik het zelf kan inschenken ( in het glas uiteraard ) en dan weet ik dat ik niet beduveld ben.
    Vind dit wel een moeilijk onderwerp. Een walkman bv was een walkman en je kon het niet anders noemen want waren er wel andere walkmen??? Ik dacht van niet.
    De eigennaam tot soortnaam vind ik maar moeilijk. Werd dat niet meer in reclame gebruikt, zoals een van Nelle bestelle, waarmee een kop thee werd bedoeld? Maar niemand zei eigenlijk: geef mij maar een van Nelle als er een kop thee bedoeld werd.
    Wel gebruiken we de eigennaam als herinnering aan iets. Zo noemden wij de beentjes van onze kleinzoon Michelin beentjes, lol. Maar je zegt niet tegen de baby: strek jij je Michelins eens uit.

    BeantwoordenVerwijderen