Nudging

een zetje in de goede richting...

Nooit hoor je er over en dan nu, in een tijdsbestek van een paar dagen, vier keer achter elkaar. Dat kan geen toeval zijn. Op 16 juli j.l. las ik in de NRC, de zelfverklaarde slijpsteen van de geest, een artikeltje over het project Unspeak. In diezelfde krant op 20 juli gaat het over Stiekum burgers manipuleren: van urinoir tot orgaandonatie. Op 23 juli het artikel Waarom nudging juist wel een kans verdient en gisteren valt de nieuwsbrief van Onze Taal in mijn inbox en die gaat over, jawel, de betekenis van het woord nudging.

en en zetje in een andere richting

Eerst maar eens proberen uit te leggen wat nudging inhoudt. Dit Engelse woord betekent zoveel als 'aanstoten' of 'een duwtje geven', zowel letterlijk als figuurlijk. Volgens Onze Taal is 'stimuleren' ook een correcte vertaling. In figuurlijke zin wordt het (ook) gebruikt wanneer instituties bepaald gedrag willen bevorderen. Een mooie Nederlandse vertaling is er nog niet, misschien schiet die me tijdens het schrijven nog wel te binnen*. Hoe dan ook, in die laatste betekenis zit voor mijn gevoel het venijn. Maar eerst even wat toelichten over de eerdergenoemde artikelen.
Het project Unspeak gaat over het onder de loep nemen van een bepaald soort taalgebruik. Een taalgebruik dat maskeert of misschien wel schijnheilig is. Alweer uit het Engels worden ook wel de termen framing (is ook 'oplichten'!) en spinnen (spindoctor) gebruikt. Voorbeelden: bij een ernstig lekkend booreiland wordt (door de voorlichters van de betrokken oliemaatschappij?) gesproken van oil spill. Dan is het niet zo bedreigend voor het milieu. De Amerikanen noemen de marteltechniek om iemand iets laten bekennen door hem herhaaldelijk haast te verdrinken, water boarding. Dat klinkt toch meer als planksurfen, iets dat je tijdens een zonnig zomerweekend op het Tjeukemeer kunt doen. Het is een hele subtiele manier om het denken van mensen te beïnvloeden. Het motto lijkt vaak te zijn: Ach mensen, het is zo erg nog niet. Dan kan je er donder op zeggen dat het dus wel zo erg is!
De andere twee artikelen gaan over de voors, tegens en de wenselijkheid van nudging. Moet de mens zijn eigen lot bepalen of moeten we, in meer dan één opzicht, gestuurd worden.
Beïnvloeding is niet altijd kwalijk. Bovendien, we worden de hele dag beïnvloed. Met marketingtechnieken, met vaak gekleurde nieuwsberichten en met de zeer bewust op ooghoogte geplaatste artikelen met de grootste marge in het schap van de supermarkt. Daar moet je je constant van bewust zijn en continu daar je gezonde verstand op los laten. Maar als beïnvloeding manipulatie wordt, dan zijn we op de verkeerde weg. 

Kijk, een milde vorm van beïnvloeding is de slogan van de Belastingdienst: Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker. Impliciet word je daar verteld dat belasting betalen sowieso al leuk is. Maar helaas, nog leuker? Nee, dat zit er niet in maar in ruil daarvoor maakt de overheid het wel makkelijker voor ons bofkonten. Zo'n campagne kan nog betiteld worden als een loffelijk streven. Anders ben ik straks de enige die nog belasting betaalt. Hetzelfde geldt voor BOB-campagnes. Maar als de geesten rijp worden gemaakt voor orgaandonatie door iedereen maar als donor in te schrijven, behalve als je aangeeft dat niet te willen, dan gaan we de verkeerde kant op. Dan houd ik mij liever bij wat kennelijk een Nederlandse nudge-uitvinding is, de vlieg in het urinoir. Daar kunnen de meeste mannen wel van meepraten.
Voor mijn gevoel hangt het allemaal af van de integriteit van de brenger van de boodschap. Een pistool in handen van een agent, da's niet erg. Maar in handen van een crimineel is dat een ander verhaal.

Nov. 21, 2014
Nou wilde ik hier toch het woord update neerpennen! Maar in een blog over Nederlandse taal vind ik dat niet echt passend. Echter, een goede vertaling vinden valt nog niet mee. Wanneer het over het werkwoord updaten gaat, zou je kunnen zeggen bijwerken. Maar als zelfstandig naamwoord wordt het dan een bijwerking. En dat is toch echt wat anders. Niet zo geslaagd dus.
Afijn, over nudging gesproken, dezer dagen kan je op de radio regelmatig een ster-spot horen die eindigt met de volgende kreet:
"Nederland verandert, en de zorg verandert met u mee."
Dat is nou typisch zo'n overheidsspot die probeert u er van te overtuigen dat al die veranderingen in de zorg het gevolg zijn van veranderingen in de maatschappij. Het is eigenlijk iets dat we graag met z'n allen willen. Kom nou toch!
Het moge noodzakelijk zijn dat er iets aan de kosten van de zorg gedaan wordt maar de veranderingen die nu zo in het nieuws zijn, zijn toch echt het gevolg van ordinair snijden in de kosten op een manier die heus wel anders kan. De voorbeelden passeren dagelijks de revue. Onder het mom van participatie (wie kan daar nou tegen zijn) duwt de politiek ons van alles door de strot. Zo, probleem opgelost en als de oplossing niet werkt, is het onze eigen schuld.
Het ster-spotje zou dus moeten luiden: "De zorg verandert, en u hebt maar mee te veranderen."

*Het fenomeen nudging zou je misschien kunnen vertalen met 'stuurspraak'.

Illustratie 'Nudging you' is van de hand van Antoine Rovers in de NRC van 20-7-2013.

Langste woord

Ik heb hier al eens eerder gememoreerd dat het Nederlands zich goed leent voor het maken van samengestelde woorden. Het is natuurlijk mogelijk om tijdens een potje scrabble fraaie samenstellingen te verzinnen, maar daar doel ik niet op. Mijn aandacht is gericht op samenstellingen die echt zijn en in het wild voorkomen zonder dat er een humoristische gedachte aan ten grondslag ligt. Hieronder een paar die ik de laatste tijd tegenkwam.

26 letters: wereldantidopingagentschap

Maar je hebt ze altijd nog langer.

28 letters: middelbareschoolvervreemding

En nog langer.

29 letters: oud-Concertgebouworkestviolist

Maar mocht iemand ergens een langer Nederlands woord zien staan, ik houd mij aanbevolen (met bewijsvoering graag). 
Ook op Twitter zijn er mensen die hun best doen het langste woord te ontdekken. Zie b.v. @langstewoord.

Deskundige Dr. Clavan (l)

Nu we het toch over lengte hebben, de langste achternaam die in Nederland voorkomt is Van den Heuvel tot Beichlingen, gezegd Bartolotti Rijnders met 51 tekens. Aldus de site van Maarten van der Meer. Daar zijn trouwens nog veel meer lezenswaardige feiten over namen te vinden. Maarten verschijnt op radio en tv. Hij publiceert tegenwoordig ook in het blad Genealogie van het gelijknamig Centraal Bureau voor. Je kunt met recht en reden zeggen dat hij in korte tijd tot deskundige op dit gebied is verklaard. Dr. Clavan kan trots op 'm zijn.

Ook Duitsers staan bekend om hun taalkundig vermogen lange woorden te maken. Op school werd daar nogal eens de draak mee gestoken maar ze bestaan echt, zie onderstaande tekst uit de NRC van 8 juni j.l.

De eerste, Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragung, telt maar liefst 56 letters en de tweede, Genehmigungsundsoweiter, ook nog 42 stuks. Vooralsnog valt het bij ons dus nog wel mee.

Foto uit 'Kijk op het Rijk' van Van Kooten en De Bie.

Van tikfouten en krantenkoppen

Een krantenkop met Engelse ziekte

Als ik goed ben geïnformeerd dan zijn redacteuren van kranten niet degenen die ook de koppen bij krantenartikelen maken. "Koppenmaker" schijnt een vak apart te zijn. Zo'n krantenkop moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Op de eerste plaats moet ie passen in de beschikbare ruimte. Voor hele verhalen is geen ruimte en te veel wit laten is ook niet goed. De essentie van het artikel dient weergegeven te worden en als het even kan moet ie ook nog een beetje opvallen. En bij dat laatste is een woordspeling o.i.d. nooit weg. Bij de Telegraaf zijn ze daar sterk in. Maar ook bij de NRC vermoed ik de aanwezigheid van een subtiele grappenmaker.
Om de kern van een artikel in een kop samen te vatten moet je snel een tekst tot je kunnen nemen. Dat gaat ook wel eens mis.

Deze persoon was wel op weg naar Turkije maar daar was hij nog niet bij zijn arrestatie. Te snel gelezen dus.

Niet alle koppenmakers houden van sport resp. van voetbal. Ik meen toch zeker te weten dat collega Hagenees Dick Advocaat vorig seizoen trainer van PSV was. En nu lees ik dat in werkelijkheid de befaamde Italiaanse trainer Ancelotti al die tijd in Eindhoven heeft gewoond. Niet dus. Tikfoutje? Leesfoutje? PSV moet zijn PSG (Paris Saint-Germain).
Een kop moet in de beschikbare ruimte passen. De kop van onderstaand artikel had, kernachtig geformuleerd, kunnen luiden Weer zelfverbranding in Sofia. Maar dan krijg je te veel wit. Dus wordt het dan:

De reden om dit stukje als geheel te plaatsen, is de laatste zin. Dat iemand, die zichzelf in brand steekt, in een ziekenhuis wordt opgenomen, dat is niet zo vreemd. Maar de toevoeging dat dat met brandwonden is, lijkt mij wat overbodig.
Ik kan me zo voorstellen dat de NRC-koppenmaker een glimlach niet heeft kunnen onderdrukken toen hij onderstaande kop fabriceerde.

Ook de volgende vind ik wel grappig.

Het zou nog mooier zijn geweest indien hij het woord gemaand of verjaard in zijn tekst had kunnen verwerken. Deze kop deed mij denken aan de inmiddels overleden (1991) cabaretier Fons Jansen. Hij stond bekend om het op de hak nemen van roomse geestelijken en de roomse kerk. Zo merkte hij een keer op dat "de deken zei het kussen te laken". Subtiliteit in optima forma.
Tot slot nog eentje die iets anders oogt dan waarschijnlijk de bedoeling is geweest.

Als je die kop zo leest, dan zou je denken dat er tijdens de '24 uur van Le Mans' een overledene achter het stuur heeft plaatsgenomen. Voor hetzelfde geld zou Deen dood in 'Le Mans' duidelijker zijn geweest. Vind ik.

Fotoverantwoording: 1e afbeelding Gazet van Antwerpen
Alle overige uit NRC Handelsblad