Naamgrappen zijn niet leuk

Naamgrappen zijn niet leuk, zo wil de volksmond. Nou wil de volksmond wel meer waar ik het niet mee eens ben, zo ook dit. Toegegeven, sommige naamgrappen zijn flauw, andere ongepast. Maar neem nou het verschijnsel 'aptoniem', de (meestal) achternaam die bezigheden van de drager bevestigt of daar mee te maken heeft.
Of juist het tegenovergestelde, een achternaam die in tegenspraak is met het beroep of de bezigheden van de drager. Daar is geen begripsnaam voor, daarom heb ik zo'n naam 'contraptoniem' genoemd. Ik vind dat wel een mooie benaming ook al omdat een nieuw woord eigenlijk een contraptie is, een uitvindsel.
Dan is er nog een categorie mensen die meent te moeten schrijven over een onderwerp dat enig verband heeft met hun achternaam. De term die ik daarvoor bedacht heb is 'provoniem'*, een (achter)naam die bij de drager aan de naam gerelateerde [schriftelijke] uitingen uitlokt/oproept. Maar misschien is er wel een betere benaming en, zoals politiewoordvoerders in het programma 'Opsporing verzocht' steevast zeggen, die horen wij dan graag.

Om maar met die laatste groep te beginnen, als je een naam hebt zoals deze schrijver, dan moet je natuurlijk over Feyenoord schrijven.

UIt: NRC 30-3-2016

Het subtiele verschil tussen een musicus en muzikant is gefundenes Fressen voor iemand met de klassieke naam Strauss.

Uit: NRC 4-8-2018

Deze briefschrijver zal ook tijdens zijn werkzame leven wel te maken hebben gehad met grapjes over zijn naam, al dan niet achter zijn geüniformeerde rug. En dat hij nu nog over criminaliteit schrijft is dus niet zo verbazingwekkend.

Uit: NRC 28-10-2017

Uit: NRC 4-8-2018

Dat een Dick over dat ding schrijft, tja, daar kan ik me nou vrolijk over maken.

Het minste dat je van de volgende briefschrijver kunt zeggen is dat hij strijdlustig is. Zijn familienaam duidt daar al op.

Uit: NRC 29-7-2014

Veel mooier dan de volgende kan je ze niet krijgen. Een dame met zo'n achternaam die over de piemeltjes van Fokke en Sukke schrijft!

Uit: NRC 27-9-2018

Dat deze dame er echt werk van maakt, moge blijken uit een eerdere ingezonden bijdrage van haar hand van 8-1-2016. Daarin schrijft zij met enige spijt over vervelende ervaringen in het openbaar vervoer die aan haar voorbij gegaan zijn. Ook in dit blog werd zij al eerder gesignaleerd.

Over naar de wereld van de contraptoniem. Hij is niet meer in leven maar er was tot voor niet zo lang geleden een Philippijnse kardinaal met de naam Jaime Sin. Dat is op zich al leuk (zeker als je naast het Engels ook enige kennis van de Franse taal bezit) maar het is ook vragen om moeilijkheden, zeker in Engelssprekende landen. Voor wie niet zo thuis is in de Engelse taal, een cardinal sin is een doodzonde.

Bron: pinoystop.org

Nu we toch in het buitenland verzeild zijn geraakt, nog eentje van Italiaanse bodem. Kijkend naar de voetbalwedstrijd Olympique Marseille tegen Lazio Roma, meldde de verslaggever dat een bepaalde aanvaller zeer beweeglijk was. Eigenlijk een overbodige mededeling, aan stilstaande aanvallers heb je niet zoveel. Maar goed, deze aanvaller deed zijn eigen naam wel heel weinig eer aan. Hij heet 'Immobile' oftewel 'onbeweeglijk'.

Bron: transfermarkt.nl

En als laatste categorie, de aptoniemen. Als je daar op gaat letten, kom je ze echt regelmatig tegen. Ze komen zelfs zo vaak voor dat de sociaal-psycholoog Raymond Smeets in 2009 een studie aan het nomen est omen** heeft gewijd. En hij concludeert dat er wel degelijk een zekere samenhang is tussen bepaalde familienamen en het gekozen beroep. Voor de hieronder genoemde voorbeelden geldt dat voor de volle 100%, die samenhang is er!

Een goed aptoniem heeft geen uitleg nodig. Zo ook deze:

En deze:

Het staat niet erg duidelijk op het uithangbord maar bestudering levert op dat hier tandems te koop of te huur zijn. De firmanaam is Dubbeld.

Tot slot een gelegenheidsaptoniem. Mijnheer Butter wint in 1950 ƒ10.000 in de Blue Band wedstrijd. De ouderen onder de lezers weten zeker nog wel dat dit ooit een margarinemerk was van Unilever. Ook hier speelt de volksmond een rol(letje). Aan tafel zullen maar weinig mensen zeggen, geef mij de margarine eens aan. Dan heeft men het gewoon over 'boter'.

Uit: De Heerenveensche Koerier, 3-8-1950

En een familielid scoort nog ƒ 2.500, in 1950 een klein kapitaaltje (om er maar eens een pleonasme tegenaan te gooien)! Overigens zou een dergelijke publicatie, met de adressen van de met name genoemde winnaars, vandaag, in verband met alle privacywetgeving, niet meer toegestaan zijn. Het kan verkeren.

Nog even terug naar het begin, ik laat het aan de lezer om bovenstaande naamgrappen al dan niet "leuk" te vinden. Voor mij geldt in ieder geval dat alleen al het verzamelen en hier signaleren van aptoniemen enz., mij vreugde geeft. En dan mag verder elke volksmond er het zijne van denken, ieder z'n meug.

* Afgeleid van het Latijnse provocetis, dat betekent 'uitlokken' en het Griekse onuma, hetgeen 'naam' betekent.
** De naam is een voorteken