2 mei 2013

Onder woorden brengen

epibreren
Je zal maar journalist zijn, een stukje zitten schrijven (nou ja, schrijven..., wie doet dat nog?) en de behoefte krijgen om een bepaald begrip in een enkel woord te vatten. Wat doe je dan? Dan maak je dat woord gewoon, toch? En als het een succes is, dan beklijft zo'n woord. Het is "jouw" woord geworden. En met de hedendaagse zoekmogelijkheden in allerlei digitale bestanden, is jaren later nog te traceren dat jíj degene was die dat woord als eerste gebruikte. Een legendarisch voorbeeld daarvan is het fraaie woord epibreren. De veronderstelde maker en onmiskenbaar eerste publieke gebruiker in 1954, was Paroolcolumnist Simon Carmiggelt, schrijver van de Kronkels. De humor is natuurlijk dat het haast letterlijk niets betekent maar dat zelfs daarvan een definitie is. 
Maar het nieuwe woorden maken komt meer voor dan je denkt. Zo'n nieuw woord heeft ook een naam, het is een neologisme. Het zullen niet allemaal blijvertjes zijn, reden te meer om er hier een paar voor het voetlicht te brengen. Omdat j.l. dinsdag Willem-Alexander als koning is ingehuldigd, eentje die hij tijdens een recent interview bezigde: de protocolfetisjist.
protocolfetisjist
protocolfetisjist (NRC 18-4-2013)
Ik zou dat willen omschrijven als 'een hijgerige aanhanger van decorum'. Ben benieuwd of deze de van Dale haalt.

overspel
overspeelde (NRC 19-3-2013)
Wanneer je na een voetbalwedstrijd met 9-0 naar huis wordt gestuurd, dan ben je overspeeld. Dat het naast andere gebruikelijke betekenissen ook betrekking heeft op de man waarvan de vrouw er een minnaar op na houdt, dat wist ik niet. De echtgenoot is dan overspeeld. Het heeft natuurlijk duidelijk met overspel te maken. We zullen het er maar op houden dat de vrouw in dit geval een uitwedstrijd gespeeld heeft.
bikinistress
Ja mensen, je zal er maar mee zitten: bikinistress. Het moet wel iets zijn waaraan alleen dames kunnen lijden. Als ik het allemaal goed begrijp dan komt deze vorm van druk slechts voor tijdens het nakende strandseizoen. Wanneer dames zich met goed fatsoen, vinden ze zelf, niet meer in een bikini kunnen tonen maar dat wel willen, dan ontwikkelt zich deze psychische spanning vanzelf. Het uit zich voornamelijk in het bijzijn van vriendinnen tijdens het nuttigen van een gebakje: "Ik moet nodig weer es wat afvallen!"
Dat je met sommige nieuwe woorden ook advocaten achter je aan kunt krijgen, bewijst het onderstaande stukje.
ogooglebar
ongooglebaar (NRC 28-3-2013)
Typisch een geval van een eigennaam die tot soortnaam is geworden: googelen. Maar bij Google denken ze dat ze zelfs een levende taal kunnen manipuleren! Dus mensen, als je iets, waarmee dan ook, niet kunt vinden, dan is het het ongooglebaar. En als je het toch gevonden hebt, uit de hoge hoed getoverd dus, dan ben je een googelaar.
O ja, nog één vraag. Wanneer houdt een neologisme op een neologisme te zijn? Als het in een woordenboek is opgenomen? Of is het al voldoende wanneer het in boekjes verschijnt zoals het hiernaast getoonde van Wim Daniëls? Ik houd het maar op het eerste. Overigens is genoemde Wim mede-opsteller van het Witte Boekje, het alternatief voor het Groene Boekje. En in dat Witte Boekje staat epibreren gewoon genoemd, in de van Dale niet en in het Groene Boekje al evenmin. Indachtig Simon Carmiggelt zullen we dat dan maar tot een kronkel van de samenstellers bestempelen.


4 opmerkingen:

  1. weer wat geleerd - dank je wel Peter!
    destijds kreeg ik van Jan de Niet 'het Groene Boekje' dat ik nog vandaag vaak gebruik. 'Het Witte Boekje ken ik niet, wat heeft dat voor funktie?
    Groeten - Hans

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hans, ik denk dat Jan dit wel leest. Het Witte Boekje is opgesteld door een aantal instanties die het met veel regels uit het Groene Boekje niet eens waren. Het initiatief lag bij het Genootschap Onze Taal en veel kranten hebben er aan meegewerkt, o.a. NRC, Trouw en Volkskrant.

      Verwijderen
  2. Ik vraag me af waarom NRC ongooglebaar met gle schrijft, terwijl het woord googelen met gel geschreven wordt. Logischerwijze zou je mogen verwachten dat ongoogelbaar ook met gel geschreven zou worden.
    Ken je Woord van de Dag? Elke werkdag verschijnt hierop een nieuw neologisme. http://taalbank.nl/index.php/woord-van-de-dag

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Greet, ik denk dat ze gewoon het Zweeds hebben overgenomen. Heb nog even gekeken in het NRC-archief maar het is nog nooit eerder gebruikt. Ook in het 'Stijlboek NRC Handelsblad' komt het niet voor maar dat verbaast niet. De uitgave die ik heb, is van 2000. Toen had Google nog niet de status die het nu heeft.
    'Woord van de Dag' kende ik nog niet, nu wel! Bedankt, ik zet 'm bij mijn favorietjes.

    BeantwoordenVerwijderen